દુઃખોનું મૂળ અને નિવારણ  

                                                                                      માનવીનું  મન  જ બધા પ્રશ્નોના મૂળમાં હોય છે. મન હંમેશા કોઈને કોઈ બાબતમાં ભમ્યા કરતુ હોય છે. એને કાબુમાં રાખવું બહુજ મુશ્કેલ છે. એના માટે આધ્યાત્મિકતાને પચાવવી જરૂરી છે. માણસ આધ્યામિકતા અપનાવેછે પરંતુ માનવીનું મન મોહમાં તણાઈને આધ્યામિકતા સાથે દગો કરે છે.  ખરેખર આધ્યમિકતાને  જીવનમાં પચાવી જનાર બહુ ઓછા હોય છે. 

                               આધ્યમિકતાને જીવનમાં સાચા અર્થમાં ઉતારવામાટે  જીવન પ્રત્યેનો અભિગમ બદલવો પડે છે. જેમાંથી દુઃખ કે પછી  કડવાશ પેદા થાય એવી વસ્તુઓમાંથી મુક્ત થવું જોઈએ. તાઓ તે ચિંગ કહે છે તેમ' જીવનમાંથી કોઈની હરીફાઈ કે પછી દેખાદેખીનો ત્યાગ કરતા શીખવું જોઈએ. જેથી પોતાની પાસે રહેલી વસ્તુઓમાંથી સંતોષ માણી શકાય  અને મનથી આનંદિત રહી શકાય.આધ્યાત્મિકતા એજ  માર્ગે જઈ શકાય .

                                જીવનમાં બનતા પ્રસંગોને પોતાની મરજી પ્રમાણે વાળવાનો પ્રયત્ન કરવો એ પ્રવાહોની સામે તરવા બરાબર છે.  એ  જીવનમાં દુઃખોની હારમાળા સર્જે છે.  આંતરિક અશાન્તિઓ પેદા કરે છે. તે ઉપરાંત જીવનમાં  કોઈ પણ તૃષ્ણાને સંપૂર્ણ રીતે સંતોષી શકાતી નથી. તૃષ્ણા એવી વસ્તુછે જો એને અંકુશમાં ન રાખવાથી  વધતી  જ જાય છે.  એ દુઃખનું મોટું કારણ બની જાય છે. આથી જીવનની જરુરુયાતોને ઓછી કરવાથી જ તૃષ્ણા પર અંકુશ આવી શકે છે. જીવનમાં દુઃખોને દૂર રાખવા માટે જે રીતે સંજોગો રાખે એ રીતે રહીને એમાં સંતોષ માનવામાં છે.  કારણકે  આધ્યામિકતા એ એક સત્ય છે એ કોઈ ફેશન નથી. 

                                  ભગવાન કૃષ્ણ ગીતામાં કહે છેકે કોઈ પણ કામ ફળની આશા વગર નિશ્વાર્થ ભાવે કરવાથી દુઃખને દૂર રાખી શકાય છે.  કોઈ પણ કામનું પરિણામ ઈશ્વર પર છોડી દેવાથી જ પરમ સંતોષ મળે  છે. અને દુઃખને દૂર રાખી શકાય છે. મહાભારતના યુદ્ધમાં  પાંડવોનો  વિજય થયો હતો  પરંતુ  તેઓ સુખી ન હતા. કારણકે પરિણામથી તેઓ પર ન હતા. એટલે  પરમ મુક્તિ માટે એમણે હિમાલયનો માર્ગ લીધો હતો. 

                                  અધ્યામિકતાનો ખરો પરચો તો મૃત્યુ સામે આવે  ત્યારે થાય છે અને એ  ક્ષણિક હોય છે. એમાં કોઈ ગહનતા હોતી નથી . મરેલા શબને જોઈને બે ઘડી  મનુષ્ય વિચારવા માંડે છે.

 શું લાવ્યા? અને શું લઇ જવાના?

આવ્યા ત્યારે શું લાવ્યા

જતી વખતે શું લઇ જવાના 

જીવ જતા નિજીવ શરીર ભૂમિ પર ઉતારી  દેવાય  

ક્યારે અંતિમ યાત્રા શરુ એની રાહ જોવાય  

ત્યારે સમજાયું  શું લાવ્યા ને શું લઇ જવાના 

શું લાવ્યા? ---

 જીવનમાં કપટ કે  કાવાદાવાનો  શું  અર્થ 

ઈર્ષા અને  અહમનો  નાકામતાઓ સમજાઈ.

જે મેળવ્યું  તે  સાથે  નથી  આવવાનું 

ન સગા સબંધીઓ પણ   આવવાના 

ત્યારે સમજાયું  શું લાવ્યા  ને શું લઇ જવાના 

શું લાવ્યા?---

સિકંદર પણ ગયો  ખાલી હાથે  કફનમાં 

સમજાવી ગયો નથી લઇ ગયો કઈ પણ અહીંથી 

રાજ અને ખજાનાઓ  અહીં જ  ગયો મૂકી

ત્યારે સમજાયું શું લાવ્યાને  શું લઇ જવાના 

શું લાવ્યો ?

ભારત દેસાઈ 

(  અમેરિકામાં પ્રસિદ્ધ થયેલ કવિતા સંગ્રહ -'હાર્ટ બિટ્સ ' માંથી )

                                 આને સ્મશાન વૈરાગ્ય કહેવાય આધ્યમિકતા નહિ  

                                          **************************************